Гiём Апалiнэр

ШПАЦЫР АДНАГО ЦЕНЮ

аповед

 

Гэта было перад самым поўднем. Я ўбачыў, як наблiжаецца цень. Да майго зьдзiўленьня, ён не паходзiў ад нейкага цела, а рухаўся свабодна i сам сабою.

Цяпер ён ляжаў наўскос на зямлi. Калi ён апынуўся на ходнiку, ён раптоўна двойчы сагнуўся; а каля мура выпростваўся, нiбы сьвечка, нiбыта хочучы некаму падставiць лоб – мажлiва, сонцу, перад якiм не было анiякага цела.

Я пачаў перасьледаваць яго ў той самай хвiлi, калi ён зьнiк за рогам дома на зусiм апусьцелай вулiцы, куды ён завярнуў, хутчэй за ўсё, не без ваганьняў.

Цi не павiнен яго апiсаць, альбо, лепей расказаць пра ягоны сылюэт? Цень, як вядома, мяняецца, худнее, выцягваецца ў бязьмернасьць i сяды-тады сьцiскаецца да памеру мясной фрыкадэлькi. Што да таго асаматнелага ценю, пра якi тут iдзе гаворка, дык у iм было, калi ён, здавалася, меў свой самы нармальны выгляд, штосьцi ад рослага маладога чалавека зь ясным профiлем, на якiм раз-пораз паказваўся кончык вусiка.

На другiм канцы вулачкi, на якую мы былi павярнулi, зьявiлася дзяўчо; i калi цень апынуўся побач зь ёю, ён, так бы мовiць, ускараскаўся на яе, гэтак, як бы ён хацеў пацалаваць яе ў лоб.

Дзяўчо здрыганулася i тут жа павярнулася ў ягоны бок, але ён ужо прамiнуў яе i, коўзаючыся, паўзучы, паiмчаў далей па няроўным бруку завулка.

Дзяўчо зь цiхiм i засмучаным выглядам, якi маюць тыя, хто страцiў некага на вайне, стрымалася, не закрычала; i мне здалося, што на яе аблiччы перамяшалiся радасьць i журбота...

Потым яе аблiчча зноў набыло выраз пакорлiвасьцi, а пагляд з тугою праводзiў паўзучы сьлед сiняватага ценю.

– Цi Вы яго ведаеце? – спытаўся я ў дзяўчыны. – Цi ведаеце Вы гэты блакiтны, гэты самотны цень?

– Выходзiць, i Вы бачылi яго! – выгукнула дзяўчо. – Вы бачылi яго гэтаксама, як i я... Не! Чакайце, мы ўсе яшчэ бачым яго там, ззаду, гэтую жывую празрыстую пляму, гэтага бесьцялеснага паўзуна з чалавечымi абрысамi... Мне здавалася, што я яго пазнала. Гэта мне ня толькi здавалася, я пазнала яго. Я пазнала контуры яго твару, яго маленькiя вузенькiя вусiкi, але позiрку не было... Я пазнала яго. Ад часу ягонага апошняга водпуску з фронту ён не зьмянiўся. У нас былi зь iм заручыны, i мы зьбiралiся зь iм пабрацца пад час наступнага водпуску. Асколак снараду патрапiў яму якраз у сэрца. Яны забiлi яго; але ж, Вы бачыце, яго цень не загiнуў. Ён жыве надалей, з больш выразнымi абрысамi, чым успамiн, але i больш празрысты.

Дзяўчо пайшло сабе прэч, а ў яе вачах палала ўсё каханьне ейнага палкага сэрца.

Расстаўшыся зь ёю, я пасьпяшаўся ўсьлед за ценем. Iдучы далей, ён рухаўся ў дакладнай адпаведнасьцi зь няроўнасьцямi мясцовасьцi. Каля царквы невялiкага гораду я зноў убачыў яго; я ўбачыў яго на галоўнай вулiцы, дзе ён у сваiм сiняватым i пастаянна зьменлiвым аблiччы, не заўважаны мiнакамi, прабiраўся праз людзкi натоўп.

Цень сноўдаўся i сям i там. Ён спыняўся перад крамамi, i, здавалася, атрымлiваў найвялiкшае задавальненьне, калi зьяўляўся ў дарагiх яму месцах. Здавалася, што ён зусiм зьнiкаў сярод iншых ценяў, што шпацыравалi па вулiцах, i тады я ня бачыў памiж iмi анiякае розьнiцы.

У гарадзкiм парку, куды я пайшоў усьлед за iм, ён зь любоўю тулiўся да кустоў ружаў, што стаялi гэтаю парою ў пышнай квеценi. Выглядала так, што ён пiў той неапiсальны водар, i ўсхлiпваньнi, здавалася, скаланалi яго з ног да галавы.

Я ўспрымаў засмучэньне ценю не без хваляваньня ў душы. З ахвотаю я б суцешыў яго, адарыў бы яго замiрэнчым пацалункам – такiм, якi дарылi адно аднаму першыя хрысьцiяне. Яго таямнiца тым часам заставалася для мяне нераскрытаю, i ў гэтай хвiлi я ня мог зрабiць анiчога iншага, як спалучыць свой уласны цень з тою нетрывалаю зьяваю. Шчасьце гэтага ценю заключалася ў ягонай прысутнасьцi ў тых месцах, якiя ён колiсь меў звычку наведваць.

Я не памылiўся, i пяшчотная ўцеха апанавала мяне. З гэтае пары я з усьмешкаю назiраў за гульнямi ценю сярод красаваньня кветнiкаў i зеляніны мурожных лугавiнак.

Убачыўшы, што ён пакiдае парк, я яшчэ праводзiў яго да кладоў, i ён падвёў мяне да магiлы, дзе было вызначана месца ягонаму целу, і  дзе, аднак, ён нiяк ня можа знайсьцi супакаеньня. Потым ён рушыў назад, у горад, i ў дарозе па сутоньнi нас зьнянацку засьпела ноч.

Мне было ўсё цяжэй лавіць зрокам гэты цень. Урэшце, я згубiў яго сьляды ў цямрэчы, што апускалася на зямлю.

Адначасна я ўцямiў, якая нiкчэмная сьмерць; я зразумеў, што яна амаль не абмяжоўвае быцьця. Мёртвыя ня ёсьць адсутнымi.

Паўнавартасны, самотны цень, што рухаўся па вулiцах гарадка, мае ня менш сапраўднасьцi, чым кожны ўнутраны цень, абрысы якога, адбiтыя ў памяцi, мы можам абвесьцi, сiнявата-празрыстая iмклiвасьць якога злучаецца з успамiнамi.

 

З францускае пераклаў Лявон Баршчэўскi